explainind the impact of free zones on sustainablity rural development (case study:qeshm island)

مقدمه
مناطق آزاد تجاری به منظور ارائه تسهیلات انبارداری و توزیع برای حمایت از تجارت، به ویژه صادرات مجدد، به عنوان مناطق بدون گمرک در نظر گرفته می‌شوند، که معمولاً نزدیک یک نقطه ورودی مانند بندر، فرودگاه یا مرز زمینی هستند و برروی تجارت کالاهای تمام شده و نیمه تمام تمرکز دارند (Dahmardeh Ghaleno et al, 2021). در ایران نیز مناطق آزاد در خلیج‌فارس و دریای عمان شامل، کیش، قشم و چابهار از پتانسیل بالایی در گردشگری برخوردار هستند. منطقه آزاد قشم با داشتن قابلیت‌های منحصربه‌فرد می‌تواند عاملی تأثیرگذار برای تحرک بخشیدن به اقتصاد نواحی روستایی هم‌جوار و درون منطقه‌ای خود باشد و سرمایه‌گذاری و افزایش بازدهی نیروی کار را در مناطق کمتر توسعه‌یافته و محروم روستایی، تسریع بخشد و تأثیر جریان توسعه در مناطق روستایی مجاور را در بلند مدت تضمین نماید. ایجاد اشتغال و درآمدهای جدید با اثر تکاثری خود می‌تواند اقتصاد راکد مناطق روستایی را به تحرک وا دارد و فعالیت‌های اقتصادی این مناطق را افزایش دهد. با توجه به مناطق فوق و موضوع پژوهش حاضر، هدف از این مطالعه، شناسایی و بررسی ویژگی های اقتصادی جزیره قشم و تاثیر آن بر پایداری این جزیره می باشد.

مبانی نظری و پیشینه تحقیق
کشورهای مختلف به موجب دلایل اقتصادی و سیاسی، اقدام به ایجاد توافقنامه‌های همکاری‌های منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌ای بررسی پیشینه پژوهش نشان می دهد تعداد زیادی از کشور ها برای توسعه شاخص های اقتصادی خود از روش های مختلفی استفاده می کند که روستای خورد را توسعه دهند. این فعالیت‌ها موجب افزایش فرصت‌های اشتغال، زمینه‌های ارتقاء سطح آموزش نیروهای انسانی شاغل را فراهم می‌آورد همچنین مناطق آزاد نیازمند زیرساخت‌هایی است که تأمین آن‌ها بر کالبد منطقه اثرات بسیار مثبتی دارد و از طرفی به دلیل در دسترس بودن و ارزان بودن نیروی کار در میان افراد بومی در سطوح مختلف نیز مزید بر علت شده تا تمامی این فعالیت‌ها، اوضاع اجتماعی منطقه را تحت تأثیر قرار ‌دهد(Almasi,2012).
در این تحقیق به بررسی تبیین اثرات منطقه قشم بر توسعه پایدار روستاهای پیرامون پرداخته‌شده است، با بررسی اثرات فعالیت منطقه آزاد و با توجه به منابع و امکانات موجود در روستاها و شناسایی نقاط ضعف با یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان از آثار منفی این مناطق بر روستاها کاسته و اثرات مثبت فعالیت این مناطق بر روستاها تقویت نمود درواقع نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند راهگشای فعالیت کارشناسان و برنامه ریزان برای برنامه‌ریزی صحیح و توسعه روستایی باشد

معرفی منطقه مورد مطالعه
جزیره قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس و از پرجمعیت ترین جزایر ایران است، این جزیره در گذشته چون جزایر معروف هرموز و بحرین، اهمیت بسزایی کسب کرده و در حد خود از رونق و شکوفایی چشمگیری برخوردار شد جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در تنگه هرموز و گلوگاه خلیج فارس از موقعیت استراتژیک بسیار حساس برخوردار است که این امر تحولات سیاسی مهمی را برای این جزیره قشم رقم زده است
روش شناسی
روش مورد استفاده در این پژوهش کاربردی، توصیفی و تحلیلی است. هدف این پژوهش کاربردی بوده است چرا که هدف بررسی اثرات منطقه آزاد بر روی توسعه روستاها است و نتایج نهایی حاصل از آن می‌تواند مورد استفاده کارشناسان و برنامه‌ریزان روستایی قرار گیرد. این پژوهش پیمایشی تحلیلی است و برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نظر در پژوهش به نمونه محدودی از کل جامعه نیاز خواهیم داشت و از طریق طراحی پرسش نامه اطلاعات لازم از کل نمونه انتخابی جمع آوری شد.
در این پژوهش سطح تحلیل روستا، خانوارهای ساکن در روستاها و مسئولان روستایی نیز واحد‌های تحلیلی هستند.
بحث پژوهش
در بحث شاخص اقتصادی، با توجه به نتایج آزمون T تک نمونه ای، این مولفه دارای میانگین 2473/4. می باشد. همچنین این شاخص رتبه اول در تاثیرگذاری ها را کسب کرده است. این میانگین نشان دهنده تاثیر شاخص اقتصادی و مولفه های آن بر منطقه مورد مطالعه یعنی منطقه آزاد جزیره قشم میباشد.
در ادامه شاخص اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته استنتایج آزمون نشان می دهد که میزان رضایتمندی شغلی شاخص با میانگین 1678/2 در رتبه اخر قرار گرفته است. با این حال به دلیل اینکه مقدار میانگین از عدد 3 کمتر بوده است میزان تاثیرگذاری این شاخص نسبت به شاخص اقتصادی کمتر بوده است. شاخص بعدی تاثیرگذار بر منطقه آزاد جزیره قشم، شاخص زیرساختی کالبدی می باشد. میانگین حاصل این شاخص نیز 5691/3 می باشد. چون از میانگین اصلی یعنی عدد 3 بیشتر بوده به این معنی می باشد که ازنظر لازم به ذکر است که ازمیان 4 شاخص، شاخص زیرساختی کالبدی رتبه دوم را کسب کرده است.
در شاخص زیست محیطی، از پرسشنامه را مولفه هایی نظیر تخریب مراتع و پوشش گیاهی منطقه، رواج استخراج معادن در محدوده دهستان، تخریب جاذبه های طبیعی و چشم انداز منطقه، کاهش تنوع زیستی بویژه تعداد جانوران وحشی و افزایش تلفات آنها، تخلیه ضایعات و نخاله های ساختمانی و صنعتی در محدوده روستا و منطقه، میزان رها کردن زباله و ایجاد آلودگی در روستا از طرف گردشگران، بهبود آگاهی حفاظت از محیط زیست در بین مردم محلی شامل شده است. میزان میانگین بدست آمده از این شاخص 1938/3می باشد و رتبه سوم را کسب نموده است.
نتیجه گیری
پایداری روستایی مواردی است که امروزه توجه زیادی به آن نمی شود. یکی از دلایل عدم تمرکز جمعیت زیاد دراین مناطق نیز همین مورد می باشد. با توجه به پژوهش فوق، مجموعه ای از شاخص و مولفه ها در پایداری روستایی جزیره قشم تاثیرگذار خواهند بود. این مولفه ها شامل اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی کالبدی و زیست محیطی می باشند. هر یک از شاخص ها دارای مولفه ها و زیرمجموعه نیز می باشند. با نوجه به نتایج پژوهش فوق می توان گفت شاخص اقتصادی دارای بیشترین تاثیر از میان دیگر شاخص ها می باشد. در رتبه بعدی شاخص زیرساختی کالبدی و شاخص دیگر زیست محیطی می باشد. آخرین شاخص که کمترین تاثیرگذاری را در پایداری توسعه روستایی دارد شاخص اجتماعی می باشد. توجه به مجموعه عوامل افزایش ساخت وسازهای کنترل نشده، افزایش قیمت زمین و مسکن در داخل روستا، تخریب جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای منطقه، تنوع بخشی به منابع درآمدی روستا، تقویت توانایی های خدمات رسانی توسط نهادهای محلی منجر به حفظ و تقویت پایداری روستایی در این منطقه می گردد.