تحلیل و ارزیابی سرمایة اجتماعی شبکه‌های خرد توسعه در راستای توسعة پایدار محلی (مطالعة موردی: پروژة بین‌المللی RFLDL، شهرستان سرایان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

چکیده

سرمایة اجتماعی بین‌گروهی یا برون‌گروهی، به ارتباطاتی اشاره دارد که به‌جای اتکا به مشابهت‌‌های فردی و هویت مشترک، به علایق مشترک می‌پردازند و از مهم‌ترین مؤلفه‌های اجتماعی توسعة پایدار محلی و منطقه‌ای است. اعتماد و مشارکت اجتماعی از ابعاد مهم سرمایة اجتماعی قلمداد می‌شوند. این مفهوم در پژوهش حاضر، در چهار روستای دوست‌آباد، بسطاق، زنگویی و شهر سه‌قلعة شهرستان سرایان استان خراسان جنوبی سنجش شد. در این منطقه، پروژة بین‌المللی RFLDL با هدف توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت مردمی در احیای مناطق خشک عملیاتی شد. در این پروژه گروه‌های خرد توسعة روستایی مبنای مشارکت و ظرفیت‌سازی اجتماعی قرار می‌گیرند. در این مقاله میزان سرمایة اجتماعی در شبکة ذی‌نفعان محلی با هدف دستیابی به توسعة پایدار در مناطق چهارگانة تحت پوشش پروژة RFLDL بررسی شد. برای این منظور با استفاده از پرسشنامه‌های تحلیل شبکه‌ای و مصاحبة مستقیم با کنشگران شبکه (اعضای گروه‌های خرد توسعه در چهار منطقه)، پیوندهای اعتماد و مشارکت مطالعه شدند. شاخص‌های سطح کلان شبکه ازجمله تراکم، تمرکز، اندازة شبکه، میانگین فاصلة ژئودزیک و نسبت پیوندهای برون‌گروهی به درون‌گروهی محاسبه گردید. نتایج این مطالعه نشان از اندک‌بودن میزان اعتماد، مشارکت، انسجام و سرمایة اجتماعی پیش از اجرای پروژة RFLDL دارند. پس از اجرای این پروژه تغییراتی از این دست رخ داد: میزان شاخص‌ها‌ی مذکور افزایش یافت و به حد متوسطی رسید،سرعت گردش و تبادل اعتماد و مشارکت بین افزایش ‌یافت و اتحاد و یگانگی بین افراد بالا رفت، میزان پیوندهای برون‌گروهی یا پلی دوبرابر شد، سرمایة اجتماعی برون‌گروهی بین چهار منطقه افزایش یافت، که بر کاهش مطرودیت اجتماعی، افزایش رفاه اجتماعی و مشارکت گستردة ساکنان اثرگذار خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، فریبا؛ قربانی، مهدی؛ سلاجقه، علی و محسنی ساروی، محسن، 1393 ، تحلیل شبکة
اجتماعی ذی نفعان محلی در مدیریت مشارکتی منابع آب (مطالعة موردی: رودخانة جاجرود -
.47- روستای دربندسر)، مجلة علوم و مهندسی آبخیزداری، سال هشتم، صص. 56
رحیمی بالکانلو، خدیجه، 1393 ، امکان سنجی ارزیابی پایداری سرزمین با استفاده از تحلیل شبکة اجتماعی
و تحلیل عملکرد چش مانداز، پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
سالاری، فاطمه، 1393 ، مدل سازی و تحلیل شبکة تصد یگری آب در حوزة آبخیز رزین کرمانشاه،
پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
، شفیعی، مهدی، عبدالحسینی، محسن، یاری، علیرضا، کارگر، عباس و پویافر، امیرمسعود، 1392
مدیریت مشارکتی منابع طبیعی و برنام هریزی توسعة روستایی، انتشارات شعرا، مشهد.
علیپور، پروین، زاهدی، محمدجواد و شیانی، ملیحه، 1388 ، اعتماد و مشارکت (بررسی ارتباط بین اعتماد و
.109- مشارکت اجتماعی در شهر تهران)، مجلة جامعه شناسی ایران، شمارة 2، دورة 10 ، صص. 135
غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا، 1387 ، کیفیت زندگی شاخص توسعة اجتماعی، نشر و پژوهش شیرازه، تهران.
غفاری، غلامرضا و تاج الدین، محمدباقر، 1384 ، شناسایی مولفه های محرومیت اجتماعی، فصلنامة رفاه،
شمارة 17 ، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، 24 صفحه.
غفاری، غلامرضا، 1386 ، اعتماد نظریة جامع هشناختی، انتشارات نشر و پژوهش شیرازه، تهران.
قربانی، مهدی، 1391 ، نقش شبک ههای اجتماعی در سازوکارهای بهر هبرداری از مرتع (مطالعة موردی:
منطقة طالقان)، رسالة دکتری، دانشکدة منابع طبیعی دانشگاه تهران.
قربانی، مهدی، 1394 ، گزارش طرح ملی تحلیل شبکه های اجتماعی؛ مد ل سازی، سیاست گذاری و
اجرای مدیریت مشارکتی منابع طبیعی( فاز اول)، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
قربانی، مهدی، 1394 ، گزارش طرح ملی تحلیل شبکه های اجتماعی؛ مدل سازی، سیاست گذاری و
اجرای مدیریت مشارکتی منابع طبیعی (فاز دوم)، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
قربانی، مهدی، آذرنیوند، حسین، مهرابی، علیاکبر، باستانی، سوسن، جعفری، محمد و نایبی، هوشنگ،
1392 ، تحلیل سیستم شبکة اجتماعی در مدیریت مشارکتی مرتع؛ مطالعة موردی: منطقة
.47- 7)، صص. 85 ( طالقان - روستای ناریان، مجلة مرتع، 1
قربانی، مهدی، راسخی، ساره، سلیمی، جمیله و روغنی، ربانه، 1393 ، مدیریت منابع طبیعی در مقیاس
محلی، سرمایة اجتماعی و قدرت اجتماعی در شبکة ذی نفعان محلی، پژوهش های روستایی، دورة
.779- 5، شمارة 4، صص. 808
کارگر، عباس، نوش آفرین، بهرام، یوسفی، محسن، هابیلی، رمضان، 1394 ، گزارش اجرایی پروژة
نشر چهاردرخت، بیرجند. ،(RFLDL) بین المللی احیای اراضی جنگلی و تخری بیافته
محمدی کنگرانی، حنانه، محمدی، الهام، 1393 ، درآمدی بر روش شبکه های اجتماعی ( ترجمه)،
انتشارات دانشگاه هرمزگان.
Ballet, J., Sirven, N., Requiers-Desjardins, M., 2007, Social Capital and Natural
Resource Management, The Journal of Environment & Development, Vol. 16,
Number 4, PP. 355-374.
Benfield, E.C., 1967, The Moral Basis of a Backward Society, New York: Free
Press, 188p.
Bisung, E. and Elliott, S., 2014, Toward a Social Capital based Framework for
Understanding the Water-health Nexus, Journal of Social Science &
Medicine, 108, PP. 194–200.
Bodin, O., Crona, B. and Ernstson, H., 2006, Social Networks in Natural Resource
Management – What’s there to learn from a structural perspective?,
Ecology & Society, 11, P. 2.
Bok, S., 1979, Lying: Moral Choice in Public and Private Life, New York:
VintaCarlsson, L. and Berkes, F., 2005, Co-management Concepts and
Methodological Implications, Journal of Environmental Management, 75,
PP. 65-76.
Carlsson, L. & Berkes, F., 2005, Co-management Concepts and Methodological
Implications, Journal of Environmental Management, 75, PP. 65-76.
Cvetkovich G. & Winter P.L., 2003, Trust and Social Representations of
Threatened and Endangered Species, Environment and Behavior 35(2),
PP. 286–307.
Davenport, M.A., Leahy, J.E., Anderson, D.H. & Jakes, P.J., 2007, Building Trust
in Natural Resource Management within Local Communities: a case study
of the Midewin National Tallgrass Prairie, Environmental Management,
39(3), PP. 353-368.
Davis, J., Kang, A. & Vincent, J., 2001, How Important is Improved Water
Infrastructure to Microenterprises? Evidence from Uganda, Journal of
World Developed, 29, PP. 1753-1767.
Earle, T. & Cvetkovich, G.T., 1995, Social Trust: Toward a Cosmopolitan
Society, New York: Praeger, 240p.
Fukuyama, F., 1995, Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity,
New York: Free Press, 457p.
Hendee, J.C., 1984, Public Opinion and what Foresters Should do about it,
Journal of Forestry, 82(6), PP. 340–344.
Leahy, E. & Anderson, H., 2008, Trust Factors in Community–water Resources
Management Agency Relationships, Journal of Landscape and Urban
Planning, 87, PP. 100–107.
Luhmann, N., 1988, Familierity, Confidence, Trust: Problem and Altervatives,
in: D. Gambetta (ed.), Trust: Making and Breaking Cooperative Relations,
Oxford: Basil Blackwell, PP. 94-107.
Mariola, J., 2012, Farmers, Trust, and the Mrket Solution to Water Pollution:
The role of social embeddedness in water quality trading, Journal of Rural
Studies, 28, PP. 577-589 in participatory.
Nath, T.K., Inoue M. & Pretty J., 2010, Formation and Function of Social Capital
for Forest Resource Management and the Improved Livelihoods of
Indigenous People in Bangladesh, J. Rural and Community Development.
5(3), PP. 104–122.
Noll, H., 2004, Towards a European System of Social indicators: theatrical
framework and system architecture, Social indicators research, Vol. 58, PP. 47-87.
Offe, C., 1996, Trust and Knowledge, Rules and Decisions, Washington:
Georgetown University (mimeo).
Pretty, J. and Ward, H., 2001, Social Capital and the Environment, World
Development, 29(2), PP. 209–227.
Putnam, R.D., 1995, Bowling alone: Americas declining social capital, in: journal
of Democracy, Vol. 6, No. 1, PP. 65-78.
Putnam, R.D., 1995, Tuning out: the Strange Disappearance of Social Capital in
American, Political Science and Politics, December, PP. 664-683.
Sen, A.K., 2000, Social Exclusion, Manila: Asian Development Bank.
Stern, M.J., Coleman, K.J., 2014, The Multidimensionality of Trust: Applications
in Collaborative Natural Resource Management, Society & Natural
Resources, 28, PP. 117–132.
Vaske, J.J., Absher, J.D. and Bright, A.D., 2007, Salient Value Similarity, Social
Trust and Attitudes toward Wildland Fire Management Strategies, Human
Ecology Review, 14(2), PP. 223-232.
Wessels, B. and Midemaa, S., 2002, Towards Understanding Situations of Social
Quality, Amsterdam, EFSQ.
Zanini, M.T.F. & Migueles, C.P., 2013, Trust as an Element of Informal
Coordination and its Relationship with Organizational Performance,
EconomiA, 14, PP. 77–87.