مدل سازی مفهومی چالش های فراروی تفکیک اراضی روستایی با استفاده از تئوری بنیانی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان مشهد)

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تفکیک اراضی روستایی به جداسازی قطعات زمین با هدف تخصیص به کاربری های مختلف و مشخص در درون و یا مجاورت بافت روستا اطلاق می‌گردد که به منظور تامین کمبود فضاهای مسکونی، اداری و خدماتی روستا و با رعایت دسترسی مطلوب بین قطعات روستایی صورت می پذیرد. در این تحقیق ضمن معرفی ابزارهای لازم در نظام مطلوب تفکیک اراضی روستایی شامل قوانین روستایی (اسناد و احکام، حقوق مالکیت، حقوق ارتفاقی) و (استانداردها و ضوابط و مقررات) این سوال مطرح می شود که چالش های پیش رو در جریان تفکیک اراضی در مناطق روستایی شهرستان مشهد کدامند؟ بر این اساس سعی گردیده با واکاوی قوانین روستایی (به کمک کارشناسان بنیاد مسکن) به بررسی نظام موجود قوانین تفکیک اراضی روستایی پرداخته شود و همچنین با بهره مندی از نظر صاحبنظران نظیر مشاوران طرح هادی روستایی، کارشناسان سایر ادارات همچون سازمان نظام مهندسی استان و ادارت ثبت چالش‌های احتمالی پیش روی طراحی و تفکیک اراضی روستایی واقع در محدوده طرح هادی روستایی شناسایی گردد. در تحقیق حاضر از روش شناسی کیفی با رویکردی تفسیرگرایانه و با استفاده از تئوری بنیانی استفاده شده است. گردآوری داده‌ها ابتدا در سطح کتابخانه ای برای بررسی نظری و قانونی تفکیک اراضی روستایی و سپس با مصاحبه‌های ساخت نیافته و باز انجام شده است. یافته های حاصل از تحقیق به استخراج مدل مفهومی چالش های پیش روی تفکیک اراضی منتهی شده است که شامل چالشهای تامین زمین، محدودیت عوامل طبیعی و عوامل مصنوع، موانع حقوقی مالکیت اراضی و موانع اجرایی طرح تفکیک می باشد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌نیا، وحیده، رسولی، مژگان، زندیه، سمیه، 1388، روش‌ها و مدل‌های تخصیص کاربرد زمین، فصلنامة آرمانشهر، شمارة 2، بهار و تابستان، صص. 22-9.
اعتصامی‌پور، محسن، 1390، مبانی نظام تفکیک زمین در شهرسازی، انتشارات آذرخش، چاپ اول، تهران.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1387، ارزیابی واگذاری اراضی روستایی برای ساخت مسکن روستایی و ارائة توصیه‌های راهبردی، مؤسسة توسعة روستایی ایران، تهران.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مادة 3 آئین‌نامة مربوط به استفاده از اراضی، احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدودة قانونی و حریم شهرها، مصوب 27/2/1355.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مادة 4 قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضة مسکن 25/2/1387 در اجرای اصل یکصدوبیست‌وسوم (123) قانون اساسی جمهوری اسلامی.
پورسلیم بناب، جلیل، 1388،بررسی حقوقی نحوة تفکیک املاک اراضی و باغات و افراز آنها، انتشارات آثار اندیشه، چاپ اول، تهران.
پورمحمدی، محمدرضا، 1382، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت، چاپ نهم.
حاتمی‌نژاد‌،‌ حسین و زندوی،‌ سیدمجدالدین، 1388، بررسی تفکیک و افراز اراضی در شهرها، مجلة جغرافیا، دورة 7، شمارة 22، صص. 122-105.
حسینی، سیدعلی، 1389، حقوق روستایی در ایران (مبنای عمل دهیاریها و شوراها)، انتشارات دریای دانش، چاپ اول.
رفیعیان، مجتبی، 1389، زمین شهری، کاربری، توسعه؛ تأملی بر الگوهای نوین برنامه‌ریزی و مدیریت تغییرات کاربری زمین شهری، ماهنامة منظر، شمارة دهم، شهریورماه، صص. 46-42.
سعیدنیا، احمد، 1378، کتاب سبز شهرداری، جلد دوم، وزارت کشور، تهران.
شورای‌‌عالی شهرسازی و معماری ایران، 1391، مقررات شهرسازی و معماری و طرح‌های توسعه و عمران،انتشارات نشر توسعة ایران، چاپ سوم، تهران.
فیروزنیا، قدیر و دیانی، لیلا، 1391، راهبرد برتر واگذاری اراضی مسکونی روستایی، فصلنامة روستا و توسعه، سال 15، شمارة 1، صص. 22-1.
فیروزنیا، قدیر، افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین، دیانی، لیلا، پریشان، مجید و اصغری‌نیا، مهران، 1391، تحلیل پیامدهای واگذاری اراضی مسکونی روستایی، فصلنامة علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شمارة 30، صص. 230-212.
قنبران، عبدالحمید و ماهر، محمدمهدی، 1392، بررسی تفکیک و تجمیع اراضی و مستحدثات براساس قوانین و ضوابط حقوقی ایران و تأثیر آن بر شکل شهر، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعة پایدار شهری، تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
مادة 1 قانون الحاق موادی به قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضة مسکن وزارت راه و شهرسازی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مصوب 1388.
مادة 1 قانون کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها مصوب 1/8/1385
مادة 4 اساسنامة بنیاد مسکن مصوب 17/9/1366.
مادة 69 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375[A1] 
محمدپور، ‌احمد و ایمان، ‌محمدتقی، 1387، بازسازی معنایی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقة اورامان تخت کردستان ایران:ارائة یک نظریة زمینه‌ای، فصلنامة علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شمارة 28، صص. 34-12.
مشیری، محمد رشید و سعیدی، عباس، 1389، الگوها و روش‌های آماده‌سازی اراضی روستایی، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران.
معزی، حسین؛ کرمی، محمد؛ محمدی، اعظم و رضویان، محمدتقی، 1390، تفکیک و آماده‌سازی اراضی شهری چالشی در ناپایداری درآمدهای شهرداری‌ها نمونة موردی شاهین‌شهر، اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.
مهدوی، مسعود، 1385، مقدمه‌ای بر جغرافیای روستایی ایران، جلد اول: شناخت مسائل جغرافیایی روستاها، انتشارات سمت، چاپ هفتم، تهران.
مؤسسة توسعة روستایی ایران، 1381، چالش‌ها و چشم‌اندازهای توسعة ایران، گزارش کارگروه محور توسعة روستایی، تهران.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مادة 5 قانون منع فروش و واگذاری اراضی فاقد کاربری مسکونی برای امر مسکن به شرکت‌های تعاونی مسکن و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی، مصوب 1/5/1381
Cavric, B.I. & Keiner, M., 2004, Toward Sustainable Rural Land Use Planning (practices in Botswana: the concept for an Integrated Rural Plan), Institute for Territory and Landscape Development, Swiss Federal Institute of Technology.
Chapin, S. & Kaiser, E.J., 1995, Urban Land use Planning, University of Illinois Press.
Cowan, R., 2007, The Dictionary of Urbanism, Tisbury: Streetwise press.
Kebede, B., 2005, Land Reform, Distribution of Land and Institutions in Rural Ethiopia: Analysis of Inequality with Dirty Data, Report of Centre for the Study of African Economies, University of Oxford. 
Lange, A., Siebert, R. & Barkmann, T., 2015, Sustainability in Land Management: an Analysis of Stakeholder Perceptions in Rural Northern Germany, Journal ofSustainability 7, PP. 683-704.
Libby, L.W., 2002, Rural Land Use Problems and Policy Options: overview from a U.S. perspective, Prepared for the Research Workshop on Land Use Problems and Conflicts, Orlando, Florida, February 21-22.
Meck, S., 1998, Bringing Smart Growth to your Community, American Planning Association: www.planning.org.