ارزیابی تأثیرات اجتماعی اجرای طرح خروج دام از جنگل مطالعة موردی: مهاجران روستای ینقاق از توابع شهرستان گالیکش در استان گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب جنگل‌ها روستاییانی هستند که از درختان جنگل برای خانه‌سازی، سوخت و تعلیف دام‌ها استفاده می‌کنند. در سال 1370 مراحل خروج دام از جنگل و کوچ چهار روستای واقع در جنگل از توابع شهرستان گالیکش شروع شد. این طرح، باعث بیرون‌آمدن چهار روستای مجاور یکدیگر (تقریباً 50 خانوار روستایی) از جنگل و اسکان مجدد در حاشیة روستای ینقاق و در محله‌ای شد که در عرف به آن شهرک منابع طبیعی می‌گویند. پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی از نوع تولید نظریة زمینه‌ای است که در چارچوب نظریة اصلی توسعة پایدار و توانمندسازی که از مهم‌ترین زیرشاخه‌های اجتماعی آن است، شکل گرفت و در آن از طرح پانل واپس‌نگر استفاده شد. در این پژوهش، با استفاده از رویکرد ارزیابی تأثیر اجتماعی (اتا)، مؤلفه‌های اصلی توانمندسازی در اجتماع بررسی شد. نتایج تحقیق نشان دادند که عرضة خدمات زیربنایی مهم‌ترین عامل توانمندساز و رضایت‌‌بخش نزد کوچ‌کنندگان بوده و درآمد حاصل از اشتغال ایجادشده برای خانواده‌‌ها نسبتاًًًًً مناسب است. پایبندنبودن دولت به وعده‌‌های خود به‌ویژه در ایجاد دامداری صنعتی و تعاونی روستایی و کم‌‌شدن زمین‌های کشاورزی و دام‌ها و ازدست‌دادن خودکفایی نسبی جنگل‌نشینان، در کنار برنامه‌‌ریزی‌نکردن برای اشتغال نسل دوم کوچ‌‌کنندگان و آسیب‌های اجتماعیِ به‌وجودآمده، از مهم‌ترین دلایل نارضایتی‌‌های موجود است. درپایان، انتزاع «ترس ناشی از تعلیق» برای توضیح مقوله‌‌های اصلی کشف‌شده در مصاحبه‌‌ها به‌دست آمد که قدرت تبیین طیف وسیعی از کنش‌های کوچ‌کنندگان، خصوصاً نسل اول آنها را دارا بود. 

کلیدواژه‌ها


آقایی، س.د.، 1382، راهبردهای توسعة پایدار در سازمان ملل متحد، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ص. 17.
استراوس، ا.، و کوربین، ج.، 1390، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریة زمینه‌ای، ترجمة ا. افشار، نشر نی، تهران.
افتخاری، ع.ر.، و بدری، س.ع.، 1382، ارزیابی پیامدهای اقتصادی ادغام روستاها پس از حادثة زلزله از دیدگاه توسعة پایدار؛ مورد روستاهای بالکلور و جمال‌آباد از شهرستان طارم علیا، مجلة مدرس علوم انسانی، صص. 60-23.
برج، ر.ج.، 1389، راهنمای عملی ارزیابی تأثیرات اجتماعی، ترجمة م.ع. رمضانی، و م. قلیچ، جامعه‌شناسان، تهران.
پورمحمدی، م.، و جهان‌بین، ر.، 1388، ادامة حیات اسکان غیررسمی و رویکرد توانمندسازی به‌مثابه نوین‌ترین راهبرد مقابله با آن (مطالعة موردی: شهر تبریز)، فصلنامة جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، صص. 39-38.
حیدری، ق.، خلیلیان، ص.، و ارزانی، ح.، 1382، بررسی و تحلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی طرح ساماندهی خروج دام و تجمیع جنگل‌نشینان در جنگل‌های شمال کشور (مطالعة موردی: منطقة لفور سوادکوه)، پژوهشنامة علوم کشاورزی و منابع طبیعی خزر، ص. 31.
روچ، ک.، 1387، ارزیابی تأثیر پروژه، ترجمة ح. چاوشیان، اختران، تهران.
شادی‌طلب، ژ.، 1381، توسعه و چالش‌های‏ زنان ایران، نشر قطره، تهران.
شهسواری، م. و اسماعیلی قلزم، ح.، 1388، کتاب راهنمای اسکان مجدد در طرحهای توسعه، بانک توسعة اسلامی.
عظیمی، ن.، و امیری لمر، م.، 1387، ارزیابی اثرات اجرایی طرح ساماندهی خروج دام از جنگل بر جنگل‌نشینان در استان گیلان (مطالعة موردی بخش مرکزی رضوانشهر)، پژوهشهای جغرافیایی، 157.
ونکلی، ف.، و بکر، ه.، 1388، راهنمای بین‌المللی برآورد پیامدهای اجتماعی، ترجمة ه. جلیلی، جامعه‌شناسان، تهران.
Alsop, R., Bertelsen, M. & Holland, J., 2006, Empowerment in Practice from Analysis to Implementation, Washington DC: The International Bank for Reconstruction and Development/THE WORLD BANK.
Anderson, R., English, R. & Brusberg, E., 2002, Handbook for Preparing a Resettlement Action Plan, Washington, DC: The International Finance Corporation (IFC).
E. N.N., 2009,. Environmental Management، Sustainable Development and Human Health, London: CRC Press/Balkema.
Oruonye, E., 2011, The Socio-Economic Impact of the Lake Chad Resettlement Scheme, Nigeria, African Journal of Environmental Science and Technology, PP. 238-245.
Saunders, V., 2010, Empowerment Research Program (ERP), Australia: Collaborative Research on Empowerment & Wellbeing (C.R.E.W), North Queensland Health Equalities Promotion Unit.
Trepp, E., 2010, Chandoli National Park and Resettlement: Impacts on Local Communities in Maharashtra, India.
Woube, M., 2005, Effects of Resettlement Schemes on the Biophysical and Human Environments: The Case of the Gambela Region, Ethiopia, Florida: Universal Publishers Boca Raton.
 
References in Persian
Aghaee, S., 2004, UN Sustainable Development Strategies, Journal of the Faculty of Law and Political Sciences, Tehran.
Azimi, N., Amirilamar, M., 2009, Impact Assessment of Livestock Removal from Forest Areas in Gilan province (case study of the Rezvanshahr Central part), Geographical Research.
Becker, H., Vanclay, F., 2010, The International Handbook of Social Impact Assessment Conceptual and Methodological advances, Translator: H. Jalili, Jameeshenasan Publisher, Tehran.
Brdge, R.J., 2009, Translator: M. Ramezani, M. Ghelich, A Community Guide to Social Impact Assessment, Jameeshenasan Publisher, Tehran.
Heydari, GH., Khlilian, S., Arzani H., 2002, Analysis of Economic and Social Problems, Organizing the Livestock Removal from northern forests (Case Study in Savadkuh Lafur), Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources of the Caspian.
Purmohammadi, M., Jahanbin R., 2010, Informal Settlement Survival and Empowerment as the most Innovative Strategy to Deal with it (Case study of the city of Tabriz, Geographical Journal Zagros Landscape.
Roche, Chris, 2009, Impact Assessment Development Agencies: Learning to Value Change, Translator: H. Chavoshian, Akhtaran Publisher, Tehran.
Eftekhari, A.R., Badri S., 2002, Villages Economic Impact Assessment After the Earthquake Integration from the Perspective of Sustainable Development (Case Study the villages of Upper Tarom Balkur and Jamal Abad city), Journal of Science Teacher.
Shaditalab, J., 2003, Development and Challenges of Iranian Women, Ghatreh Publisher, Tehran.
Shahsavari, M., Esmaeeli Gholzom H., 2010, Handbook of Resettlement in Development Projects, Islamic Development Bank.
Strauss, A., Corbin, M., 2012, Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Grounded Theory, Translator: A. Afshar, Ney Publisher, Tehran.
 
Internet sites:
http://www.worldbank.org/depweb/english/sd.html (January 2014)
http://maps.google.com (January 2014)