وضعیت‌سنجی و اولویت‌بندی شاخص‌‌های توسعة پایدار در مناطق روستایی مطالعة موردی: بخش مرکزی شهرستان بویراحمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی سابق کارشناسی ارشد توسعة روستایی، دانشکدة کشاورزی، دانشگاه یاسوج

2 استادیار ترویج و توسعة کشاورزی، دانشکدة کشاورزی، دانشگاه یاسوج

چکیده

تعیین نیازهای اساسی توسعه‌‌ و اولویت‌‌بندی مؤلفه‌‌های آن در مناطق روستایی، از ضرورت‌های برنامه‌‌ریزی روستایی به‌شمار می‌آید. هدف پژوهش حاضر، وضعیت‌‌سنجی و اولویت‌‌بندی شاخص‌‌های توسعة پایدار در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد است. جامعة آماری پژوهش، روستاهای 20 خانوار و بالاتر بخش مرکزی این شهرستان (89 روستا) بود که با استفاده از جدول برآورد حجم نمونة لین، 566 خانوار روستایی مطالعه و بررسی شدند. برای جمع‌‌آوری داده‌‌ها، افزون بر اسناد، پرسشنامة محقق‌ساخته به‌کار رفت و برای تعیین اعتبار بخش‌‌های مختلف پرسشنامه از روش‌‌ اعتبار محتوا و به‌منظور تعیین پایایی آن از هم‌‌سانی درونی به‌روش آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ، 955/0-561/0 به‌دست‌ آمد که بهینگی پرسشنامه را نشان می‌داد. داده‌‌پردازی پژوهش با استفاده از نرم‌‌افزار MATLAB7.10 انجام گرفت. با نگرش اندام‌‌وار به توسعة پایدار روستایی، شاخص‌‌ها انتخاب شدند و سپس برای عملیاتی‌کردن شاخص‌‌ها از استانداردسازی فازی بهره ‌‌گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌‌ها از ضریب جینی و آنتروپی شانن استفاده شد. نتایج وضعیت‌‌‌شناسی شاخص‌‌ها ازلحاظ پایداری حاکی از آن بود که 32 درصد از شاخص‌‌های بررسی‌شده در وضعیت پایدار، 32 درصد در وضعیت پایداری متوسط و 36 درصد نیز در وضعیت ناپایدار قرار داشتند. افزون بر آن، نتایج ضریب جینی نشان داد که شاخص‌‌ها به‌صورت مناسب توزیع نشده‌‌اند. بنابراین، لازم است که درخصوص تعیین مراکز و کانون‌‌های اصلی خدمات‌رسانی براساس نظام سلسله‌مراتبی سکونتگاه‌‌ها بازنگری صورت گیرد.

کلیدواژه‌ها


آزیری، س.، 1387، بررسی عوامل مؤثر بر توسعة پایدار روستایی با تأکید بر کشاورزی، فصلنامة نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سال ششم، شمارة دوم، صص. 220-1.
آسایش، ح.، 1388، اصول و روش‌‌های برنامه‌‌ریزی ناحیه‌‌ای، انتشارات دانشگاه پیام نور، 195 صفحه، تهران.
اصغرپور، م.ج.، 1390، تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، 399 صفحه، تهران.
افتخاری، ع.ر.، سجاسی قیداری، ح.، و صادقلو، ط.، 1390، سنجش پایداری روستایی با استفاده از الگوی راهبردی مطالعة موردی: روستاهای شهرستان خدابنده، مدرس علوم انسانی-برنامه‌‌‌ریزی و آمایش فضا، شمارة پانزدهم، صص. 104-85.
افتخاری، ع.ر.، و آقایاری ‌‌هیر، م.، 1386، سطح‌بندی پایداری توسعة روستایی، مطالعة موردی بخش هیر، پژوهش‌‌های جغرافیایی، شمارة 61، صص. 44-31.
بدری، س.،ع.، فرجی‌‌سبکبار، ح.، جاودان، م. و شرفی، ح.، 1391، رتبه‌‌بندی سطح پایداری مناطق روستایی براساس مدل وایکور؛ مطالعة موردی: روستاهای شهرستان فسا- استان فارس، جغرافیا و توسعه، شمارة 26، صص. 20-1.
بل، س.، و استفان، م.، 1386، سنجش پایداری، ترجمة ناصر شاهنوشی، سیاوش دهقانیان و یدا... آذرین‌‌فر، نشر دانشگاه فردوسی، 264 صفحه، مشهد.
پورطاهری، م.، و سجاسی‌‌قیداری، ح.، و صادقلو، ط.، 1389، سنجش و اولویت‌‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی، با استفاده از تکنیک رتبه‌‌بندی براساس تشابه به حل ایده‌‌آل فازی (مطالعة موردی: دهستان حومة بخش مرکزی شهرستان خدابنده)، فصلنامة پژوهش‌‌های روستایی، سال اول، شمارة اول، صص. 32-1.
توکلی، م.، و فاضل‌‌نیا، غ.، و زارعی، ی.، و نیک‌‌آریا، م.، 1390، ارزیابی برخی شاخص‌‌های ابعاد نابرابری منطقه‌‌ای در ایران، فصلنامة روستا و توسعه، سال 14، شمارة اول، صص. 117-101.
خسروبیگی، ر.، شایان، ح.، سجاسی‌‌قیداری، ح.، و صادقلو، ط.، 1390، سنجش و ارزیابی پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک تصمیم‌‌گیری چندمتغیرة فازی تاپسیس، فصلنامة پژوهش‌‌های روستایی، سال دوم، شمارة اول، صص. 186-151.
دانش‌‌پور، س.ع.، و مرادپور، ر.، 1386، مکان‌‌یابی سکونتگاه‌‌های روستایی پایدار، دوماهنامة شهرنگار، سال هشتم، شمارة 45، صص. 23-12.
رضوانی، م.ر، 1390، برنامه‌‌ریزی توسعة روستایی در ایران، انتشارات قومس، 291 صفحه، تهران.
زاهدی، ش.، و نجفی، غ.، 1384، مسائل پایداری کشاورزی در ایران، مجلة جامعه‌شناسی ایران، سال ششم، شمارة دوم، صص. 106-73.
سلمان‌‌زاده، س.، 1377، میزگرد توسعة روستایی و اصلاح ساختار اداری دولت، فصلنامة روستا و توسعه، سال سوم، شماره‌‌های سوم و چهارم، صص. 5-1.
کلانتری، خ.، و اسدی، ع.، و چوبچیان، ش.، 1388، تدوین و اعتبار‌‌سنجی شاخص‌‌های توسعة پایدار مناطق روستایی، مطالعات و پژوهش‌‌های شهری و منطقه‌‌ای، سال اول، شمارة دوم، صص. 86-69.
مرکز آمار ایران،1390الف، سالنامة آماری استان کهگیلویه و بویراحمد، معاونت برنامه‌‌ریزی (دفتر آمار و اطلاعات) استانداری، 751 صفحه.
مرکز آمار ایران،1390ب، سالنامة آماری کشوری، انتشارات مرکز آمار ایران، تهران.
مولدان، ب.، و بیلهارز، س.، 1381، شاخص‌‌های توسعة پایدار، ترجمة نشاط حداد تهرانی و ناصر محرم‌‌نژاد، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست تهران، تهران.
نادری مهدیی، ک.، و کلانتری، خ.، و حسینی، م. و اسدی، ع.، 1388، تحلیل محتوای میزان مطابقت سیاست‌‌های برنامه‌‌های توسعة جمهوری اسلامی با الگوی توسعة پایدار، فصلنامة روستا و توسعه، سال 12، شمارة 3، صص. 25-1.
نوری‌‌پور، م.، و شاه‌‌ولی. م.، 1390، ارزیابی معیارهای پایداری روستایی شهرستان دنا بر اساس فرایند ارتباطات: کاربرد تحلیل سلسله‌‌مراتبی، فصلنامة پژوهش‌‌های روستایی، سال دوم، شمارة اول، صص. 92-63.
وزارت جهاد سازندگی، 1375، گزارش وضع موجود بخش کشاورزی و عمران روستایی، مستندات برنامة سوم. جلد هشتم.
یاری‌‌حصاری، ا.، و بدری، س.ع.، و پورطاهری، م.، و فرجی‌‌سبکبار، ح.، 1390، سنجش و ارزیابی پایداری حوزة روستایی کلان‌شهر تهران، فصلنامة پژوهش‌‌های روستایی، سال دوم، شمارة چهارم، صص. 122-89.
Bossel, H., 1999, Indicators for Sustainable Development; Theory,Method, Application, IISD, International Institute for Sustainable Development, PP. 124.
Golusin, M., 2009, Definition, Characteristics and State of the Indicators of Sustainable Development in Countries of Southeastern Europe, Agriculture, Ecosystems and Environment, Vol. 130, No. 1-2, PP. 67–74.
Hwang, G.L. and Yoon, K., 1985, Multiple Attribute Decision Making Methods and Application a State of Art Survey, Springer, Heidelberg, New York, PP. 259.
Jansen, L., 2003, The Challenge of Sustainable Development, Journal of cleaner production, Vol. 11, No. 3, PP. 231-245.
Lin, N., 1977, Foundation of Social Research, New York: McGraw Hill.
Tosun, C., 2001, Challenges of Sustainable Tourism Development in theDeveloping World: the case of Turkey, Tourism Management, Vol. 22, No. 3, PP. 289-303.
Veleva, V., 2001, Indicators of Sustainable Production, Journal of Cleaner Production, Vol. 9, No. 5, PP. 447–452.
World Bank, 2002, Expanding the Measure of Wealth: Indicators of environmentally sustainable development studies and monographs series, No. 17, Washington D.C., June 2002, www.ingham.org/ce/CED/article.
Yasouri, M., 2010, A Survey of Regional Inequality Status in Khorasan Razavi Province, International Journal of Environmental Science and Development, Vol. 1, No. 1, PP. 60-66.
Yu, L., Hou, X., Gao, M. and Shi, P., 2010, Assessment of Coastal Zone Sustainable Development: A Case Study of Yantai, China, Ecological Indicators, No.10, PP. 1218- 1225.